ՆԱՐԵԿԻ ԼՈՅՍԸ, 1988թ․

(«Աստղիկ» թարգմ․ հանդէս, հա․ 4, 1991թ․, տրւում է աննշան փոփոխութիւններով)

 

Վաղուց ինձ անվերջ տանջում է մի զգացում, որ ես անընդհատ փորձում եմ թաքցնել, հալածել, վանել, շրջանցել, բայց չեմ կարողանում․ ինչպէս էլ պտտւում եմ՝ ելնում է իմ դէմ։ Եւ ահա ես վերջապէս ուզում եմ արտայայտուել։ Այն, ինչ ասուելու է այստեղ, գուցէ առաջին հայեացքից թուայ «հերձուածողութիւն», «անհաւատութիւն» կամ նոյնիսկ «դաւաճանութիւն», բայց, միեւնոյն է, չեմ կարող չասել։

 

Ես կարծում եմ, որ մեր ազգի դժբախտութիւնն այն է, որ նա ինքն իրեն չի ճանաչում։ Նա չգիտի, չի կարողանում ըմբռնել, թէ մարդկութեան տիեզերական պատմութեան մէջ իր տեղն ու դերը որն է։ Ճակատագիրը, կարծես, անդադար հարուածում է նրան, որ նա յանկարծ ուշքի չգայ եւ չտեսնի, թէ ինքն ով է։ Եւ մեր ազգը ենթարկւում է ճակատագրի այդ սադրանքին։ Պատահական չէ, որ վերուստ մեր միակ գերխնդիրը Հայրենիքն է․ ճակատագիրը միայն այս ամենակլլիչ հարցով է կարողանում մեզ շեղել մեր ինքնաճանաչողութիւնից։ Չգիտեմ, թէ նա ինչու է այդպէս վարւում․ գուցէ մեր մէջ կայ մի այնպիսի բան, որ երբեք չպէ՞տք է ի յայտ գայ, որպէսզի կարելի լինի շարունակել մարդկութեան պատմութեան այս թատերախաղը։ Հնարաւոր է նաեւ, որ մենք վտանգաւոր ենք մարդկութեան համար․ գուցէ մեր մէջ կան այնպիսի կարելիութիւններ, որոնք երբեք չպէ՞տք է ուժ ստանան...

 

Հաստատ է մի բան․ մեր միակ ելքը, փրկութիւնը ինքնաճանաչողութիւնն է։  

 

Մեր դժբախտութեան երկրորդ պատճառը, ինձ թւում է, այն է, որ մենք, այնուամենայնիւ, չենք ճանաչել մեր սեփական Հաւատը, այնինչ պէտք է ճանաչէինք։ Իսկ չենք ճանաչել նոյն այդ պատճառով․ չենք կարողացել ուշքի գալ եւ ճանաչել ինքներս մեզ, ուստի եւ՝ փոխ ենք առել ուրիշից։

 

Ես իմ ամբողջ էութեամբ զգում եմ, որ Քրիստոնէութիւնը մեր ազգին, կարծես, չի բաւարարում․ նա մեզ համար, կարելի է ասել, ժամանակաւոր հանգրուան է՝ բարձրագոյն, միակ ճշմարիտ, միակ բացարձակ աստուածութեան՝ Կեանքի ճանապարհին։ Նոյնիսկ կարելի է պնդել, որ մենք Քրիստոնէութիւնն ընդունել ենք հէնց այն բանի շնորհիւ միայն, որ նրա մէջ, թէկուզ մասնօրէն, ներկայացած է միակ Մեծ Աստուածութիւնը՝ Կեանքը։

Դա է պատճառը, որ նա մեզ որոշ չափով հարազատ է։

 

Ես ընթերցում եմ Աւետարանը եւ նորից ու նորից չեմ կարողանում անտեսել այն, որ դա, համենայն դէպս, մեր գիրքը չէ․ զգում եմ անխաբօրէն, որ դա օտար կենսընկալում-աստուածընկալում է։ Ինչպէս էլ պտտւում եմ, չեմ կարողանում վերանալ դրանից, քանզի դա միտք, գիտելիք, պատկերացում չէ, որ խաբի, այլ ինքնազգայման պէս մի բան է։

 

Պատահական չէ, որ մեր ժողովուրդն, այնուամենայնիւ, ստեղծել է իր սեփական Սուրբ Գիրքը՝ ՆԱՐԵԿԸ։ Այո, գուցէ մենք դա չենք գիտակցում, բայց մեր Սուրբ Գիրքը Նարեկն է։ Նարեկը մեզ համար աւելին է, քան Աւետարանը։ Մեր լիարժէք կենսընկալում-աստուածընկալումը միայն այդ գրքում է։ Եւ հազար տարի մենք պաշտում ենք այդ գիրքը, բայց չգիտենք, որ դա է մեր միակ Սուրբ Գիրքը։ Մենք ամբողջովին այդ գրքում ենք։ Նրանից դուրս մենք գոյութիւն չունենք։ Եթէ ճշմարիտ, աննախապաշար ենք զգում Նարեկը, ապա տեսնում ենք, որ այնտեղ ո՛չ Քրիստոսը, ո՛չ Մարգարէները, ո՛չ Առաքեալները, ո՛չ Յայտնութիւնը, ո՛չ Համբարձումը, ոչինչ, ոչ մի բան մեզ՝ հային, չեն բաւարարում․ ուստի, դրանք իրենք իրենց վերազանցում են մեր ընկալման մէջ եւ միաւորւում համայն Տիեզերքում միակ քիչ թէ շատ մարդուն հասկանալի բառի մէջ՝ Կեանքի։

 

Նարեկացու Աստուած միայն մե՛ր Աստուածն է, ի տարբերութիւն Աւետարանի Աստծոյ, որ բազմաթիւ ազգերի Աստուածն է։

 

Իմ այս զգացումները, ըմբռնումները, ի վերջոյ, համոզմունքը գոյացել են ոչ թէ մտքով, գիտելիքով, դատողութեամբ, այլ հայ մարդու իմ բուն կենսազգայումով, կենսընկալումով, կենսափորձով, որոնց մէջ, գոնէ ինձ համար, կեղծիքն ու սուտը բացառուած են։ Ես զրուցել եմ բազմաթիւ մարդկանց հետ՝ հա՛յ մարդկանց հետ․ նրանց, Նարեկացու եւ իմ Աստուածը նոյնն է եղել, Սուրբ Գիրքը եղել է Նարեկը, սակայն երբ նշել են աղբիւրը, ապա սխալմամբ, սովորոյթի ուժով, ասել են՝ Աւետարան եւ Քրիստոս։

 

Կարող են ինձ առարկել՝ ասելով, թէ Նարեկի աղբիւրն էլ, չէ՞ որ, Աւետարանն է։

 

Ինձ թւում է, դա միայն արտաքնապէս է այդպէս։

Բանն այն է, որ ինչպէս Նարեկի, այնպէս էլ որեւէ Սուրբ Գրքի, այդ թւում նաեւ Աւետարանի, միակ աղբիւրը Կեանքն է, որն, այնուամենայնիւ, տրուած է ոչ այլ կերպ, քան միայն տարբեր ազգերի ազգայի՛ն կենսընկալումներում։ Ուստի, բնական է, որ տարբեր ազգեր ստեղծում են տարբե՛ր Սուրբ Գրքեր։

Նոյնը վերաբերում է նաեւ հայութեանը։

 

Ամենաընդհանուր ձեւով կարելի է այսպէս ներկայացնել Նարեկի եւ Աւետարանի յարաբերութիւնը․ ծագելով նոյն աղբիւրից, ինչ Աւետարանը, ճանապարհին Նարեկը հանդիպում է Աւետարանին, խոնարհուելով ողջունում է նրան եւ կրկին շարունակում ի՛ր ճանապարհը։

 

Եւ ապա․ Քրիստոնէութիւնը կիսով չափ իմացութիւն է, կիսով չափ՝ հաւատ, իսկ հաւատը վերաճում է կրօնի, որի մէջ ներկայանում է ոչ թէ հաւատի աղբիւրն ինքը, այսինքն՝ Կեանքը, այլ նրա աշխարհայեացքային պատկերացումը, որն էլ իր հերթին վերաճում է պաշտամունքի, վերջինս էլ, ինչպէս բազմիցս եղել է, կեանքում իր ծայրայեղ դրսեւորումների մէջ կարող է չարիք ծնել։

 

Նարեկն անհնար է վերածել գաղափարի ու պատկերացման, այսինքն՝ դոգմայի, որից մինչեւ չարիք կէս քայլ է։

 

Նարեկը մաքուր, անխառն, ազատ կենսիմացութիւն է։

 

Կեանքն ինքն է Նարեկում ներկայացած։

 

Ինչպէս Կեանքը չի կարող վերածուել գաղափարի կամ ամբողջը՝ յանգել իր մասին, այդպէս էլ Նարեկն անհնար է վերածել կրօնական անընկալ պաշտամունքային, որ նոյնն է՝ գաղափարական հաւատի աղբիւրի, որից կարելի լինի կեանքում չարիք «կորզել»։

 

Նարեկն ամբողջովին մաքուր իմացութիւն է։

 

Իմացութիւնը միշտ բարի է, լոյս է եւ չի կարող վերածուել Տգիտութեան՝ Չարի։

 

Այսպիսով, միակ կրօնը, որ ունի հայը, Կեանքն է, Կեանքի հաւերժութիւնն է, որի յարաբերութեամբ Աւետարանը մասնաւոր է։

 

Մեր կրօնը Ամբողջն է։

 

Մեր հաւատը Կեանքն է։

 

Եթէ մենք հրաժարուենք Կեանքի այն միակողմանի ու սահմանափակ պատկերացումից, որն, ի դէպ, մեզ է հրամցուած ոչ միայն աշխարհիկ երեւութական գիտութեամբ, այլեւ մասամբ հէնց Աւետարանի միջոցով,  եւ ապրենք Կեանքը՝ ոչ թէ ըստ ինչ-որ գաղափարական-աշխարհայեացքային պատկերացումների, այլ այնպէս, ինչպէս մեզ տրուած է՝ բարոյական ընտրական ազատութեամբ, ապա մենք կհասնենք ինքներս մեզ,  այսինքն՝ կընթանանք ինքնաճանաչողութեան ճանապարհով, որը տանում է դէպի միակ բացարձակ ճշմարտութիւնը՝ Կեանքը, Ամբողջը, Հաւերժութիւնը։

 

Այդ պարագային կլինենք մենք եւ մե՛ր Աստուածը,  մենք եւ Աշխարհը, մենք եւ Տիեզերքը…

 

Այդժամ, ի դէպ, մեզ այսքան հեշտօրէն չեն կոտորի, քանզի մեր աչքերը բացուած կլինեն, եւ մենք կտեսնենք այն սուրը, որ ուզում է իջնել մեր գլխին։

 

Մենք դուրս կգանք այս ճակատագրական կոյր խարխափանքից, եւ միշտ մեզ հետ կլինի միակ բացարձակ աստուածութիւնը՝ Կեանքը, որը մեզնից միայն մէկ բան է պահանջում․

 

- մարդկային սնափառ խելքով իզուր չընդվզե՛լ իր դէմ, չմիջամտե՛լ իր ընթացքին, այլ ընդունել իրեն այնպէս, ինչպէս ինքը կայ։

 

Այսինքն՝ իւրաքանչիւր առանձին դէպքում՝ այսպէ՛ս…

 

Իսկ դրա համար հարկաւոր է անընդհատ հաղորդակցուել ՆԱՐԵԿԻՆ։

 

 

© Սեւակ Արամազդ